Het menselijk brein is het meest complexe orgaan in ons lichaam. De laatste tientallen jaren is de kennis over dit orgaan met rasse schreden vooruit gegaan, maar de realiteit blijft dat we nog veel te weinig weten over hoe onze hersenen precies functioneren. Dit orgaan dat bestaat uit miljarden cellen en een veelvoud van verbindingen blijft nog steeds een groot mysterie. We weten wel al dat het gekenmerkt is door een vermogen dat neuroplasticiteit wordt genoemd.
Waar we vroeger uitgingen van de aanname dat de leerbaarheid van mensen beperkt is, wordt ondertussen al jaren aangenomen dat bij uitval van bepaalde hersendelen het perfect mogelijk is dat andere hersendelen de functies overnemen. We krijgen meer info over hoe dit in zijn werk gaat, maar we hebben nog een massa te ontdekken.
Wat is neuroplasticiteit?
Neuroplasticiteit verwijst naar het vermogen van onze hersenen om te veranderen en zich aan te passen als reactie op externe prikkels en ervaring. Dit doet het brein door het maken van nieuwe hersencellen, ook wel neurogenese genoemd, en door het versterken van de verbindingen tussen de verschillende hersencellen (dat heet synaptische plasticiteit). Deze neuroplasticiteit zorgt ervoor dat bij hersenaandoeningen herstel mogelijk is (zij het niet steeds volledig) en maakt het voor ons mogelijk om nieuwe talen te leren, complexe wiskundige problemen op te lossen, bepaalde vaardigheden te verwerven... Dit is allemaal positief en versterkt ons in ons mens-zijn.
De sleutel tot neuroplasticiteit zijn constante uitdagingen. Het helpt niet echt om activiteiten te doen waarin je al uitblinkt of die je door conditionering als je hele leven doet: dit zorgt er enkel voor dat de verbindingen die in je brein gelegd zijn versterkt worden en dat gedrag bestendigd wordt en dus niet verandert, wat net een kenmerk is van neuroplasticiteit.
Belangrijk is dus nieuwe dingen te ontdekken, dingen anders te doen, stil te staan bij gedrag om te zien of dit effectief is wat je wil. Door jezelf aan te passen en andere dingen uit te testen leg je nieuwe verbindingen. Dit regelmatig en intensief doen, zorgt ervoor dat deze nieuwe verbindingen – of, als je wil, nieuwe hersenbanen – versterkt worden waardoor het een automatisme kan worden. Denk bv maar aan het moment waarop je leerde fietsen of auto rijden. Zo bekeken geldt voor neuroplasticiteit hetzelfde als voor spieren die je traint: use it or lose it. Gebruik je bepaalde hersendelen veelvuldig dan worden de verbindingen sterker, gebruik je andere hersenverbindingen minder, dan zwakken deze af en kunnen de betrokken hersencellen zelfs afsterven.
Het hoeft geen betoog dat neuroplasticiteit een krachtig geschenk van de natuur is waar we tot op hoge leeftijd voordeel kunnen uit halen.
De keerzijde van neuroplasticiteit
Neuroplasticiteit heeft ook echter een keerzijde. Als je bv. jarenlang een minder effectieve werkwijze gehanteerd hebt of als je jarenlang onbewust iets gedaan hebt omdat je ouders dat ook deden, ongeacht of dit gezond was of niet, dan heb je sterke verbindingen gerealiseerd in je hersenen. Deze hersenbanen kunnen andere veranderingen in het gedrang brengen.
Het is dus zaak om regelmatig stil te staan bij wat je doet en vooral waarom je iets doet. We zijn als mens immers geconditioneerde wezens die automatismen opgebouwd hebben. Ook kan neuroplasticiteit extra belemmerend werken als we niet-gunstig gedrag aangeleerd gekregen hebben, bv. aangeleerd gekregen hebben dat roken en drinken oké is, en kan leiden tot een verslaving.
Hersenen worden immers ook beïnvloed (en geconditioneerd) door minder positieve invloeden. Zo speelt neuroplasticiteit een rol in het in stand houden van verslaving, depressie en fantoompijn. Ook het fenomeen waarbij je automatisch verwacht dat een dierbare die gestorven is op een bepaald moment thuiskomt van het werk is een voorbeeld van neuroplasticiteit. Eigenlijk komt het erop neer dat onze hersenen zich te goed hebben aangepast aan de oude situatie.
Dit toont aan dat aangeleerde gewoonten en patronen niet zo evident te doorbreken zijn: het zijn vaak sterke verbindingen die vervangen dienen te worden door nieuwe verbindingen. Heel snel hervalt men in oude gewoonten.
Neuroplasticiteit optimaal inzetten
Neuroplasticiteit is een gave waardoor onze hersenen zich elke dag, ongeacht onze leeftijd, aanpassen. Dit is als het ware een automatisch proces in de hersenen, maar toch kunnen we er een grote invloed op uit oefenen. We kunnen zelf de regie nemen. Heel belangrijk hierbij is dat we dit bewust doen. Wat je aandacht geeft, groeit. Als we ons focussen op de dingen waar we naartoe willen veranderen, stijgt de kans op succes. Dit is vooral belangrijk als we bepaalde gewoonten wil afleren. Je mag dan helemaal geen aandacht geven aan deze gewoonte en ook je zelf niet zeggen dat dit niet mag, want ook dát is aandacht geven. Test maar uit: waar denk je aan als ik zeg dat je niet aan een roze olifant mag denken?! Zorg er dus voor dat je enkel aan de nieuwe gewoonte of aan wat je wil aanleren denkt. Visualisatietechnieken kunnen hier helpen. Voor onze hersenen is er geen verschil tussen wat er effectief gebeurt en wat er gevisualiseerd wordt. Dit is een belangrijk hulpmiddel, want in feite is je je nieuwe gedrag voorstellen al van invloed op je hersenverbindingen. Niet onbelangrijk om te weten!
Naast het richten van je aandacht, is ook oefenen een belangrijk aspect om neuroplasticiteit te sturen. Hoe meer je met iets aan de slag gaat, hoe gemakkelijker dit wordt. Oefenen en regelmatig oefenen is 1 ding, reflecteren op je oefenen gaat nog een stapje verder. Wat deed je goed, wat kan beter, hoe ga je het volgende keer aanpakken... Door dat te doen versterk je de neurale netwerken en bevorder je de neuroplasticiteit.
Misschien denk je als je bovenstaande leest dat het erg eenvoudig is, maar er zijn addertjes onder het gras: enkel de volhouder wint en vaak herval je onbewust in oude patronen. Je dient ervan uit te gaan dat men minimaal 30 tot 60 dagen en vaak zelfs nog langer nodig heeft om het brein zich te laten herstellen of zich aan te laten passen aan nieuwe situaties. Je blijvend focussen is dan ook de boodschap! Heel veel plezier en succes.
Copywriter: Ria Plasschaert
Redactie: Inge Bleyweert
